0
data umieszczenia na stronie: 28 październik 2012 r.

ARCHITEKTURA SAKRALNA W FILATELISTYCE

28 grudnia1984 r. Poczta Polska wprowadziła do obiegu serię znaczków poświęconą "Architekturze sakralnej". Na znaczkach przedstawiono: zbór ewangelicko - augsburski w Warszawie, kościół rzymsko - katolicki św. Andrzeja w Krakowie, cerkiew grecko - katolicką w Rychwałdzie, cerkiew prawosławną w Warszawie, synagogę w Tykocinie i meczet tatarski w Kruszynianach. Wszystkie te miejsca zasługują na szczególną uwagę, ale artykuł ten przybliża nam historię powstania meczetu tatarskiego i samych Tatarów w Kruszynianach.


zn. 2776
zn. 2777
zn. 2778
zn. 2779
zn. 2780
zn. 2781

Kruszyniany to wieś leżąca w wyjątkowo pięknej okolicy Podlasia, wśród harmonijnie pofałdowanych, częściowo zalesionych wzgórz. Z ich dość stromo opadających zboczy otwierają się rozległe widoki na dolinę rzeki Świsłoczy. Kruszyniany to niewątpliwie kolebka kultury tatarskiej na ziemiach polskich. W samej wsi możemy jeszcze spotkać ślady z zamierzchłych czasów. Znajdują się tutaj stare zabytkowe budynki w tym meczet tatarski. Swoim kształtem budynek nawiązuje do okolicznych kościołów z dwiema wieżami. Zbudowany jest na planie prostokąta o wymiarach 10x13m. Z zewnątrz i wewnątrz pokryty jest drewnianą boazerią pomalowaną na ciemnozielony kolor (zieleń to kolor islamu). Od strony północnej budynek zdobią dwie wieże pokryte również drewnem. Na kalenicy dachu stoi trzecia (nieco mniejsza od pozostałych) wieżyczka bez okien. Dachy obu wież i wieżyczki mają kształt hełmu zwieńczonego półksiężycem na szczycie. Dach głównej części budynku pokryty jest gontem.

Meczet wewnątrz podzielony jest na dwie części: dla kobiet i dla mężczyzn. Wejście dla kobiet umiejscowione jest na głównej osi budynku. Zwieńczone jest trójkątnym tympanonem, po którego bokach wznoszą się dwie wieże. Wejście dla mężczyzn znajduje się w bocznej ścianie. Pomieszczenie dla kobiet jest znacznie mniejsze i oddziela je od części męskiej drewniane przepierzenie, w którym na wysokości około 1 m. wykonano podłużną szparę, zasłoniętą białą przejrzystą firanką. Wnętrze meczetu udekorowane jest dywanami, a ściany muhirami – kaligraficznym zapisem cytatów z Koranu. Właściwa modlitwa ma miejsce w części męskiej. Wierni stoją w rzędach z twarzami skierowanymi w stronę Mekki (na południe od Kruszynian). Stronę tę wskazuje mihrab (nisza w ścianie). Na prawo od niszy znajduje się minbar (rodzaj kazalnicy), z którego imam wygłasza kazanie. Podczas modlitwy wierni wykonują odpowiednie ruchy rąk i ciała w myśl rytuału zwanego salat. Modlitwy odbywają się w języku arabskim.

Historia powstania meczetu sięga króla Jana III Sobieskiego. Wieś Kruszyniany została założona prawdopodobnie w XVI wieku, a 12. marca 1679 r. z nadania króla otrzymali ją zamiast zaległego żołdu Tatarzy zwani Lipkami, którzy walczyli po stronie Polskiej w wojnie z Turkami. W Kruszynianach (obok ok. 45 innych rodzin) osiadł na stałe płk. Samuel Murza Krzeczowski, który uratował życie królowi w bitwie pod Parkanami. Po II wojnie światowej w okolicy zamieszkali wyznający Islam repatrianci z obszaru Białorusi. Meczet można także zwiedzać od wewnątrz. Oprowadza polski tatar, Dżemil Gembicki - przewodnik i administrator meczetu - zawsze do dyspozycji, tel: 48 502 543 871. Można tu kupić pamiątki, kartki i robić zdjęcia w środku. Całość pokazu, meczet i mizar, trwa około 2 godzin. Opodal meczetu ok. 100 m. polną drogą na wzniesieniu porośniętym lasem znajduje się otoczony kamiennym murem stary cmentarz tatarski (mizar). Przed wejściem znajduje się brama z tabliczką informacyjną, a na jej szczycie charakterystyczny element – półksiężyc. Starsza część mizara znajduje się w centralnej części cmentarza i jest porośnięta krzakami. Najstarszy kamień nagrobny jaki udało się odczytać, pochodzi z 1744 r., inne zaś z 1790 r. i z pierwszej połowy XIX w. Wszystkie nagrobki zwrócone są na wschód, dla ścisłości nogi na wschód (mały kamień) a głowa na zachód (duży kamień).

Nie każdy wie, że Tatarom zawdzięczamy narodziny tradycji ułańskich. W rejestrze Tatarów znajdował się Adam Ułan, który nadanie otrzymał w Studziance. Ułan występuje tu jako nazwisko, ale jeszcze w Złotej Ordzie był tytułem należnym młodzieńcom, wywodzącym się z książęcego rodu. Niektóre rodziny tatarskie w dawnej Polsce posługiwały się tym tytułem, przekształconym również w nazwisko. Jedną zaś z chorągwi tatarskich na Litwie na przełomie XVI i XVII wieku zwano właśnie "ułańską". W jej składzie znajdowało się bowiem nie tylko wielu krewnych książąt Assanczukowiczów noszących ten tytuł, ale i podległych im wojowników. Prowadzone przez Sobieskiego wojny zwróciły uwagę na niebywałe męstwo Tatarów z ułańskim rodowodem. Drogą ewolucji ukształtowały się później właściwe formacje ułańskie, stanowiące chlubę wojsk Rzeczypospolitej. Słynęły one z karności i sprawności, charakteryzowały się świetną prezencją, a ich odwaga i waleczność uchodziły za przysłowiowe. Nasi ułani byli wzorem dla podobnych formacji w wielu armiach europejskich. Należy tu wspomnieć, że istnieje hipoteza o przejęciu od Tatarów na Litwie rogatywek, owego symbolu dawnego polskiego munduru.


Przy Meczecie po drugiej stronie drogi można smacznie i niedrogo zjeść potrawy typowo tatarskie w Gospodarstwie Agroturystycznym "Tatarska Jurta" prowadzonym przez tatarską rodzinę Bogdanowiczów (UWAGA: porcje naprawdę są duże). Piwa nie prowadzą, a szkoda. W gospodarstwie stoi kilka autentycznych jurt tatarskich wyposażonych w podstawowe sprzęty.

Obok miejsc związanych z obecnością Tatarów wieś Kruszyniany posiada także nowo wybudowaną cerkiew oraz cmentarz prawosławny, przy którym kilka razy w roku odbywają się jarmarki. W okolicy znajduje się też drugi meczet tatarski w Bohonikach (droga z Krynek na Sokółkę). Jest on również drewniany, zbudowany na planie kwadratu, ale trochę młodszy - powstał w początkach XIX wieku.



* * *

C.D.N


Na podstawie :

"Podręcznika Specjalizowanego Polskich Znaczków Pocztowych 1944-1999"
Wikipedii i internetu
Zdjęcia własne z pobytu w 2010 r.
Konsultacja filatelistyczna Stanisław Fołta

Wojciech Gul

... Powrót <<<