data umieszczenia na stronie: 2006-12-10

Obrońcy czego?


1 września 1939 r, tuż po rozpoczęciu przez szkolny pancernik Schleswig-Holstein ostrzału Polskiej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte rozpoczęła się 14 godzinna dramatyczna obrona polskiego urzędu pocztowego przy placu Heweliusza w Gdańsku.(1) Z 57 osób broniących tego urzędu, lub będących w nim, uratowało się ucieczką tylko czworo z nich. Pozostali bądź zginęli w czasie walki, zostali zabici w trakcie poddawania się, zmarli na skutek odniesionych ran lub zostali rozstrzelani.(2)

(2519kB)
il. 1. znaczki poświęcone obrońcom Poczty Polskiej w Gdańsku, nr: a) 360, b) 880, c) 1353, d) 2467, e) 2468 w bl. 113.

Obrońcom Poczty Polskiej w Gdańsku z 1939 r., Poczta Polska poświęciła pięć znaczków upamiętniających ten bohaterski epizod wojenny, mianowicie zn. nr: 360, 880, 1353, 2467, 2468 w bloku nr 113 (il.1) oraz kilka projektów nie zrealizowanych (il. 2.).

(538kB)
il. 2. jeden z niezrealizowanych projektów znaczka, obarczony również wieloma błędami faktograficznymi.

Jeden ze znaczków, mianowicie zn. nr 880 (il. 1b), którego autorem był projektant polskich znaczków Cz. Kaczmarczyk (117 projektów polskich znaczków), jest obarczony kilkoma zasadniczymi błędami merytorycznymi.
1) Błędny jeden z napisów na znaczku.
W odróżnieniu od pozostałych, omawiany znaczek posiada napis "Obrona Poczty Gdańskiej 1939 r." Jest to poważny błąd, ponieważ obrońcy nie bronili zniemczonej poczty Wolnego Miasta Gdańsk, lecz budynku działającej zgodnie z prawem międzynarodowym Poczty Polskiej w Gdańsku.(3) Błąd ten występuje również w zarządzeniu wprowadzającym znaczek do obiegu, które przytaczam w całości:

Z A R Z Ą D Z E N I E

Ministra Łączności

z dnia 26 sierpnia 1958 r.

o wprowadzeniu do obiega znaczków pocztowych opłaty wartości 60 gr.

Na podstawie art. 17, ust. 1 dekretu z dnia 11 marca 1955 r. o łączności. (Dz. U. Nr 12, poz. 71) zarządzam, co następuje:
§ 1. Wprowadza się do obiegu i sprzedaży znaczki pocztowe opłaty wartości 60 gr, emisji "Obrona Poczty Gdańskiej 1939 r.".
Rysunek znaczka przedstawia umundurowanego pracownika Poczty Polskiej w Gdańsku w postawie wyczekującej, z karabinem w ręku. Postać pocztowca znajduje się na tle polskiej skrzynki pocztowej z 1939 r., nad którą umieszczono napis: "Oni byli pierwsi".
Wzdłuż, lewej strony znaczka znajduje się napis "Obrona Poczty Gdańskiej 1939 r.", u dołu zaś znaczka z lewej strony napis: "Polska", a z prawej - oznaczenie wartości: "60 gr".
Znaczki są perforowane. Wymiary ich wynoszą 27x41mm wraz z marginesami. Znaczki wykonano techniką stalorytniczo-wklęsłodrukową, w kolorze niebiesko-szarym.
§ 2. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia z mocą od dnia 1 września 1958 r.

Minister: w z. F. Ładosz

Podsekretarz Stanu(4)

Wystarczyło pominąć jeden wyraz i ... Dla wielu osób, które posiadają jeszcze wiedzę o tych wydarzeniach, nie stanowi to problemu - dodadzą sobie właściwy wyraz sami. Jednak rosną młode pokolenia, którym podana - w tak ogromnym skrócie - wiedza musi być precyzyjna, niewypaczająca faktów. (5)

2) Niewłaściwy mundur pocztowca.

(123kB)
il. 3. pocztylion Sylwester Płoszczyński(6)

Na rysunku przedstawiony został umundurowany pracownik Poczty Polskiej. Wygląd i obszywka na kołnierzu wskazuje, że jest to być może pocztylion (listonosz) Sylwester Płoszyński (il. 3.). Niektórzy twierdzą, że projektant wzorował się na sylwetce aktora z filmu "Wolne miasto" o obrońcach Poczty Polskiej w Gdańsku. Pokazany mundur nie odpowiada wzorowi, jaki wówczas obowiązywał pracowników niższych Poczty Polskiej. (7) Dotyczy to zarówno kroju bluzy letniej (noszono ją od 15 kwietnia do 15 października), kształtu kołnierzyka, jak i odznaki starszeństwa na kołnierzu. Ponieważ bluza wykonana z materiału wojskowego miała zwężane ku dołowi rękawy, fizyczną niemożliwością było podwinięcie jej rękawów, jak to pokazano na znaczku. Ponadto, odznaka starszeństwa oraz trzy paski na kołnierzu świadczyłyby, że jest to pracownik niższy z 7 grupą uposażenia, a z danych, do których dotarłem wynika, że wśród broniących takiego nie było; również kształt odznaki odbiega wyraźnie od przepisowego (il. 4).

(532kB)
il. 4. a) ubiór przedstawiony na znaczku, b) wyciąg z załączników do przepisów gospodarczych w części dot. umundurowania pracowników niższych, c) oryginalne odznaki udostępnione z Muzeum P. i T. we Wrocławiu..

3) Skrzynka pocztowa z lat wcześniejszych.

(173kB)
il. 5. Jedna ze skrzynek uszkodzonych przez "nieznanych sprawców".(8)

Przedstawiona na znaczku skrzynka pocztowa, jest kształtem przypominająca te zainstalowane na początku działalności Poczty Polskiej w Gdańsku, które stały się wielokrotnie celem agresji nazistów (il. 5.). Jest to skrzynka pocztowa automatyczna "Syrena", wycofywana systematycznie od 1927 roku z powodu skomplikowanego mechanizmu wspomagającego, częstych napraw i wysokich kosztów eksploatacyjnych.(9) W "Przepisach gospodarczych" z 1933 r. str. 232 podano, iż typ ten jest wycofany z użycia, a w 1936 r. wprowadzono nowe wzory skrzynek. Z dokumentacji fotograficznej wynika, że w 1939 roku w Gdańsku, Poczta Polska zainstalowała skrzynki dwojakiego rodzaju, mianowicie skrzynki do druków i próbek o barwie czerwonej (il. 6a.), oraz skrzynki pocztowe automatyczne o barwie zielonej, czerwonej, piaskowej i c. granatowej (il. 6b)(10). Skrzynki automatyczne kształtem przypominały "Syrenkę". Różniły się jednak wyglądem zewnętrznym, bowiem posiadały: białe pole informacyjne, obowiązujące wówczas godło, inny układ napisów (częściowo wytłaczanych. Niestety skrzynki takiej nie ma zarówno w Muzeum w Gdańsku, jak i w Muzeum P. i T. we Wrocławiu.

(351kB)
il. 6 a) Hitlerowcy usuwają polską skrzynkę do druków i prób w Gdańsku w dniu 1 września 1939 r. b) fragment skrzynki pocztowej na zniszczonym budynku Poczty Polskiej. Widoczne białe pole (informacyjne), nad którym było (niewidoczne niestety) godło państwowe takie, jak na il. 6 a).(11)

4) Karabin o nieznanej konstrukcji.

Problem ilości i rodzaju broni posiadanej przez pocztowców nie jest do końca jednoznacznie wyjaśniony, brak jest również jakichkolwiek danych w tej sprawie w Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku Oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.

Tu pozwolę sobie na drobną dygresję. Szukając materiałów do tego artykułu, wierząc w magię i kompetencję instytucji, zadzwoniłem do wymienionego muzeum z zapytaniem o potrzebne mi dane lub źródła gdzie mogę je znaleźć. Spotkałem się wyłącznie z brakiem wiedzy i odsyłaniem do bliżej nieokreślonych specjalistów. Pytam więc, czy na specjalistycznym muzeum nie spoczywa obowiązek gromadzenia maksymalnie pełnej wiedzy o Poczcie Polskiej w Gdańsku, a zwłaszcza o bohaterskiej jej obronie???

W dostępnych mi publikacjach jednoznacznie stwierdza się, że pocztowcy byli uzbrojeni w ręczne karabiny maszynowe (był to najprawdopodobniej - często opisywany jako lekki karabin maszynowy - 7,92 mm "Browning" wz. 28), pistolety wojskowe (był to najprawdopodobniej rewolwer Nagant PWU wz.30 lub wojskowy 9 mm "Vis" wz. 35), granaty ręczne (mógł to być granat obronny wz. 33 lub zaczepny wz. 24). Natomiast niejednoznacznie pisze się o karabinach. W raporcie niemieckim o zdobytej broni, wymienia się tylko amunicję karabinową oraz broń ręczną. Na tej więc podstawie można domniemywać, że posiadali karabiny. Jeżeli tak, to mogły nią być te, które były w 1939 roku na wyposażeniu Wojska Polskiego, czyli: karabin Mauser (wz. 98, 98a, PWU), karabinek wz. 29 Mauser, Mosin, Berthier, Mannlicher, karabin samopowtarzalny 7,92mm wz. 38M.(12) Rysunek na znaczku nie odpowiada żadnemu z nich.(13)

Ponadto:
- na wszystkich znaczkach występuje błąd ortograficzny w wyrazie GDANSKIEJ, zamiast GDAŃSKIEJ,
- w obydwóch sektorach, w będących na lewym marginesie liczbach rozrachunkowych kwoty, występuje 54 ZŁ, zamiast 5.4 ZŁ (il. 7.).

(50kB)
il. 7. Błąd drukarski i ortograficzny.

(1) Szczegółowo, w oparciu o bardzo bogatą bibliografię zostało to opisane w: Zb. Dąbrowski, J. Giera, A.Cz. Żak, Poczta Polska w Wolnym Mieście Gdańsku 1920-1939, PPTT CB-R, Warszawa 1990.... Powrót <

(2) Dieter Schenk, Poczta Polska w Gdańsku, Polnord, Gdańsk 1999. Książka w pełni dokumentująca niemieckie zabójstwo sądowe, jakim było skazanie obrońców na karę śmierci. Z polskich autorów temat ten podjął A. Świtalski (w:) Zbrodnia usankcjonowana. Skazanie na śmierć obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku w świetle prawa, Wrocław 1979.... Powrót <

(3) Traktat Wersalski, § 104, ust. 3 ratyfikowany przez Niemcy 10 stycznia 1920 r. oraz Konwencja Paryska, § 30 podpisana 18.11.1920 z datą na dokumencie 9.11.1920 r.... Powrót <

(4) Dz. Ł. Nr 19 z dnia 20 września 1958 r. poz. 120.... Powrót <

(5) O takim samym zastrzeżeniu piszą w: Obrona Poczty Polskiej w Gdańsku [online, Wikipedia : wolna encyklopedia, 2006-10-5], Uwagi: "W literaturze często spotykana jest nazwa Obrońcy Poczty Gdańskiej w Wolnym Mieście. Jest to oczywisty błąd, gdyż 1 września 1939 pocztowcy bronili Polskiej Poczty, która powstała na mocy traktatu wersalskiego na terenie Wolnego Miasta Gdańska (analogiczny problem występuje z polskimi obozami koncentracyjnymi). Dodać należy, że taki błędny napis (Poczta Gdańska) znajduje się na Pomniku Obrońców Wybrzeża na Westerplatte". ... Powrót <

(6) Wykorzystano zdjęcie z książki Dieter Schenk, Poczta Polska w Gdańsku, Polnord, Gdańsk 1999.... Powrót <

(7) "Przepisy gospodarcze" (Dz. Urz. M.P. i T. z 1939 r., nr 16, poz. 22), "Przepisy o gospodarce …" (Dz. Urz. M. P. i T. z 1936 r., nr 19, poz. 45).... Powrót <

(8) Zdjęcie pochodzi z Muzeum P. i T. we Wrocławiu.... Powrót <

(9) "Przegląd Pocztowy", czerwiec 1935, zeszyt 6, str. 91... Powrót <

(10) Skrzynkę tą można również zaobserwować na niemieckiej kronice filmowej DAF z września 1939 r. "o odzyskaniu przez Niemców Gdańska".... Powrót <

(11) Zdjęcie pochodzi z Muzeum P. i T. we Wrocławiu.... Powrót <

(12) http://www.iirp.prv.pl/piechota/Dep_piech_karabiny.htm... Powrót <

(13) ibidem... Powrót <

Stanisław Fołta
Konsultacja w sprawie przepisów:
Grażyna Krawczyk - Muzeum P. i T. Wrocław

... Powrót <<<