data umieszczenia na stronie: 2006-12-17

Gen. Józef Bem - nieobliczalny romantyk, niedoceniony dowódca.

"Chłopcy biją w topory pobłękitniałe od nieba,
W tarcze rude od świateł biją pachołki służebne,
Przeogromna chorągiew, co się wśród dymów koleba,
Włóczni ostrzem o łuki, rzekłbyś, oparta podniebne..."
Cyprian Kamil Norwid "Bema pamięci żałobny-rapsod"

W tych dniach mija kolejna rocznica śmierci tego sławnego Polaka, dlatego też postanowiliśmy przyjrzeć się bliżej wszystkim znaczkom, jakimi Poczta Polska uczciła gen. Józefa Bema i okazało się, że były cztery (il. 1.).

il. 1. Wprowadzone do obiegu przez Pocztę Polską znaczki, w kolejności nr: 168, 419, 491 i 3304.

Lecz zanim zaczniemy o znaczkach, może warto kilka zdań powiedzieć o kimś, po którego śmierci przyjaciele - Polacy i Węgrzy - postanowili nosić żałobę "aż do pierwszego wystrzału armatniego, który zostanie oddany za naszą niepodległość", o którym jego dawny adiutant Sándor Teleki tak napisał do Kossutha⁽¹⁾: "Proszę, niech mi pan znajdzie cokolwiek, co pozostało po moim ojczulku Bemie, po moim Wodzu, po moim Świętym."⁽²⁾

Zachariasz Józef Bem (il. 2) urodził się 14 marca 1794 r. w Tarnowie, a większość dzieciństwa spędził w Krakowie. Tam też uczęszczał do znakomitego cesarsko-królewskiego Gimnazjum Akademickiego. Mając 15 lat zaciągnął się do artylerii konnej i rozpoczął służbę jako kanonier w Czerwonym Prądniku, a od 3 października został słuchaczem Szkoły Elementarnej Artylerii i Inżynierii mieszczącej się w Arsenale w Warszawie. Już 1 kwietnia 1810 r. w stopniu podporucznika został słuchaczem wyższej uczelni wojskowej - Szkoły Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierii.

il. 2. Bem wg Kurowskiego(3)

Jako wybitnie zdolny porucznik drugiej klasy Józef Bem, rozpoczął z początkiem czerwca 1811 r. służbę w kompanii artylerii konnej w Gdańsku awansując 20 stycznia 1812 r. na porucznika pierwszej klasy. Bierze udział w wojnie Napoleona z Moskwą, gdzie zasłynął w obronie Gdańska, czego wyrazem było przyznanie mu 20 grudnia 1813 r. Krzyża Kawalerskiego Legii Honorowej. Tam też spotkał się po raz pierwszy z praktycznym zastosowaniem artylerii rakietowej (racami kongrewskimi) ⁽⁴⁾. Od 21 stycznia 1815 r. rozpoczął służbę w pierwszej baterii konnej Królestwa Polskiego, z krótkotrwałą przerwą spowodowaną jego dymisją w 1817 r. W 1818 r. został wykładowcą w Szkole Aplikacyjnej, jak również rozpoczął dwuletnie badania nad rakietami zapalającymi (na skutek wybuchu oszpecił twarz, o mało przy tym nie tracąc wzroku), których wynik ogłosił w raporcie "Uwagi o rakietach zapalających".

W 1819 r. otrzymał nominację na stopień kapitana drugiej klasy, a w 1820 na kapitana pierwszej klasy i stanowisko majora. W styczniu 1826 r. złożył dymisję i opuścił Królestwo udając się do Lwowa, gdzie podejmował różne prace, w tym kierowanie budową Ossolineum, administracją majątku F, Potockiego, budową cukrowni i papierni w Zbarażu, itd.

il. 3. Akwarela J. Bema - Rakietnicy piesi.

W marcu 1831 r. rozpoczyna swój udział w powstaniu listopadowym, gdzie zasłynął swym kunsztem artylerzysty w bitwie pod Iganiami, za co otrzymał awans do stopnia podpułkownika oraz pod Ostrołęką (il. 4.), za co otrzymał złoty krzyż Virtuti Militari oraz awans do pułkownika.

il. 4. Bitwa pod Ostrołęką (1831); obraz Juliusza Kossaka.(5)

13 lipca 1831 r. Józef Bem został mianowany dowódcą artylerii armii. Po upadku powstania udaje się na emigrację, gdzie usilnie starał się utworzyć legion polski (we Francji, Portugalii, Anglii, "Państwie Kościelnym") - bez powodzenia. Kilkakrotnie dokonywano nań zamachów. Jego pełne różnych pomysłów życie stało się przyczynkiem do ciągłego pasma potykania się o wierzycieli i niespłacone weksle, a w konsekwencji odsiadka w więzieniu. W sierpniu 1848 r. przybył do Lwowa i wstąpił do lwowskiej Gwardii Narodowej jako prosty żołnierz, nawołując do powstania na Wołyniu lub w Polsce - bez echa. Po nieudanej próbie, w październiku wyjeżdża na pełne fermentu Węgry, lecz wpierw zahaczył o Wiedeń, gdzie powołano go na dowódcę Gwardii Ruchomej, w siłach zbuntowanego Wiednia. Po nieudanej obronie Wiednia, zostaje zmuszony do jego opuszczenia i udania się na Węgry. Tam obejmuje kolejno różne stanowiska dowódcze od naczelnego dowódcy armii siedmiogrodzkiej do naczelnego dowódcy armii węgierskiej włącznie. Zasłynął - w czasie walk o węgierski Siedmiogród - organizacją działań, kunsztem żołnierskim, demokratycznym podejściem do żołnierzy nazywających go czule Stary Pan lub Ojczulek Bem, a także równym traktowaniem różnych narodowości i religii (rozbieżności w poglądach na ten temat powodowały ostre spięcia z Kossuthem i jego świtą). Rozbił wojska austriackie gen. Urbana oraz feldmarszałka Puchnera, oswabadzając w całości Siedmiogród, staczając wiele bitew i potyczek. Za zasługi dla Węgier odznaczony został Wielkim Krzyżem Węgierskim i nominacją na stopień feldmarszałka. Po upadku Powstania Węgierskiego przekracza granicę Turcji. Przyjmuje islam; nadano mu imię Murad i tytuł paszy.

il. 5. Murad pasza - Józef Bem.

Początkowo hucznie przyjęty i goszczony, w późniejszym czasie - dzięki angielskim zabiegom dyplomatycznym - zostaje odesłany do Aleppo bez prawa opuszczania tego miasta. Tam też umiera 10 grudnia 1850 roku o godzinie 1:15 z przyczyn do końca niewyjaśnionych.

KONIEC CZ. 1. c.d.n.

LITERATURA:
- Kovacs I., Józef Bem bohater wiecznych nadziei, przełożyła Marta Snopek, oficyna wydawnicza RYTM, Warszawa,
- Kovacs I., "Polacy w węgierskiej Wiośnie Ludów 1848-1849", przełożył Jerzy Snopek, oficyna wydawnicza RYTM, Warszawa,
- Galicz J., "Generał Józef Bem jego życie i czyny", Cieszyn 1927,
- Chudzikowska J., Generał Bem, PIW, Warszawa 1990,
- Kozłowski E., Generał Józef Bem, BHWP MON, Warszawa 1958,
- Gembarzewski B., Wojsko polskie. Księstwo Warszawskie 1807-1814, Warszawa 1905.

(1) Kossuth Lajos (1802-1894) - węgierski bohater narodowy, bojownik o niepodległość, jedna z najwybitniejszych postaci w historii Węgier. Z wykształcenia prawnik, wydawca politycznej gazety Pesti Hirlap. Jako deputowany do parlamentu przedstawił projekt utworzenia rządu węgierskiego, niezależnego od znienawidzonych Habsburgów. W czasie wojny o niepodległość 1848-49 organizował armię narodową. W 1849 r. ogłosił zdetronizowanie Habsburgów i niepodległość państwa, by później zostać wybranym węgierskim regentem. Widząc upadek powstania oddał władzę generałowi Gergeyowi i udał się na emigrację, gdzie spędził pozostałe 45 lat swego życia.... Powrót <

(2) J. Chudzikowska, Generał Bem, PIW, Warszawa 1990, str. 549. W głównej mierze, na postawie tej książki opracowaliśmy życiorys gen. J. Bema.... Powrót <

(3) Ilustracja nr 2, 3, 5 - ibidem.... Powrót <

(4) Nazwa pochodzi od Sir Williamsa Congreve (1772-1828), europejskiego pioniera badań nad udoskonaleniem broni rakietowej, konstruktora kilku typów rakiet z żelazną komorą spalania i statecznikiem tyczkowym. Jego rakiety były używane m.in. w wojnie przeciw USA w latach 1812-1814. Amerykański hymn ("The Star-Spangled Banner" ) wspomina o "czerwieni oślepiających rakiet" (ang. rockets' red glare), chodzi tu o rakiety Congreve'a, którymi Anglicy ostrzelali Fort Mc Henry w 1814 r.... Powrót <

(5) Reprodukcję zaczerpnięto z http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Bitwa_pod_Ostroleka ... Powrót <

Stanisław Fołta
Andrzej Ambroziewicz

... Powrót <<<