CZESŁAW BOROWCZYK - ZAPOMNIANY, A PRZYPOMNIENIA GODNY

Nie nazbyt liczne jest grono Wielkopolan, któremu zlecono opracowanie projektu znaku pocztowego, doprowadzając do jego realizacji i które doczekało się pełnych biografii ukazujących nie tylko całokształt ich artystycznej działalności, ale także wcale istotne koleje życia.

il. 1. Obwoluta monografii Hilarego Majkowskiego Grodzisk Wielkopolski z ilustracją przedstawiającą barokową rzeźbę żołnierza rzymskiego sprzed 1775 r, z herbami Łodzią i Pilawa (Wojciecha i Teresy z Potockich Opalińskich) z parku w Grodzisku.

Jedną z takich postaci zasługujących na bliższą uwagę badaczy polskich znaków pocztowych jest Czesław Borowczyk, znany w środowisku wielkopolskim głównie z pięknych grafik prezentujących architekturę Grodziska Wielkopolskiego oraz z wykonania obwoluty i szaty graficznej znakomitej monografii Hilarego Majkowskiego "Grodzisk Wielkopolski. Przeszłość - zabytki - ludzie", jaka w 1938 r. ukazała się w poznańskim wydawnictwie Stefana Dippla (il. 1.). Czesław Borowczyk urodził się 9 lipca 1912 r. w Grodzisku Wielkopolskim jako syn Antoniego i Marianny z domu Paluch. W roku 1930 rozpoczął naukę w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Poznaniu, uzyskując w 1935 r. absolutorium na Wydziale Grafiki u profesorów Jana Jerzego Wronieckiego (1890-1948) i Karola Mondrala (1880 -1957). Po studiach zamieszkał w Poznaniu i pracował jako ilustrator "Naszego Dzienniczka" w "Dzienniku Poznańskim", a w latach 1936-1937 jako ilustrator-reporter w "Kurierze Poznańskim"; ponadto współpracował z "Przewodnikiem Katolickim" i "Tęczą". W 1937 r. rozpoczął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, zostając 1 marca 1939 r. asystentem profesora Stanisława Ostoi-Chrostowskiego (1897-1947) w Katedrze Grafiki Artystycznej.

Po wybuchu drugiej wojny światowej zamieszkał ponownie w Grodzisku Wielkopolskim. W czasie okupacji hitlerowskiej pracował w Poznaniu w niemieckiej firmie "Heinecke" jako malarz-dekorator. W 1944 r. ożenił się z Heleną Lemańską, z którą miał troje dzieci: Włodzimierza (1945), Ewę (1948) i Adama (1956). We wrześniu 1947 r. osiadł na stałe w Warszawie, gdzie zmarł 18 marca 1995 r. i pochowany został na Cmentarzu Bródnowskim.

W dziedzinie grafiki artystycznej Czesław Borowczyk uprawiał techniki metalowe (akwaforta, akwatinta, miedzioryt), litografię, drzeworyt i linoryt. W 1934 r. wydał tekę z widokami architektonicznymi rodzinnego miasta pt. Grodzisk w grafice ze wstępem Hilarego Majkowskiego (nakład 40 egzemplarzy numerowanych i podpisanych przez autora, w skład której weszło sześć plansz wykonanych w różnych technikach graficznych: litografie: "Domki przy ulicy Żydowskiej", "Studnia Bł. 0. Bernarda na Starym Rynku" (il. 2.), "Dom z podcieniem przy Starym Rynku 13", "Dom zwany Korabiem przy ulicy Podgórnej"; akwaforta - "Klasztor pobernardyński od strony zachodniej"; drzeworyt -"Kościół famy p.w. św. Jadwigi" (il. 3.).

il. 2. "Studnia Bł. O. Bernarda na Starym Rynku. Litografia z teki Grodzisk w grafice.

il. 3. Drzeworyt "Kościół farny p.w. św. Jadwigi"

il. 4. Pocztówka z 1935 r. wykonana wg litografii "Dom z podcieniem przy Starym Rynku 13" z teki Grodzisk w grafice. Zakład graficzny F. Pilczek - Poznań.

Grodziskie motywy Czesława Borowczyka wykorzystało poznańskie wydawnictwo F. Pilczka do emisji kart pocztowych, tworząc prawdziwe dzieła sztuki graficznej (il. 4.). W 1934 roku artysta brał udział w I Konkursie Graficznym "Kuriera Poznańskiego", prezentując akwafortę pt. "Ulica Wroniecka z widokiem na Ratusz". W technice akwatinty wykonał "Organistę w Grodzisku Wielkopolskim" ("Tęcza", r. 1955, z. 9, s. 59). Do jego twórczości należy również drobna grafika okolicznościowa oraz kilkadziesiąt ekslibrisów, które zaprezentował w Muzeum Narodowym w Poznaniu w 1958 ("Ekslibris Wielkopolski") i 1961 r. ("Ekslibrisy z widokami Wielkopolski"). Wykonał m. in. ekslibrisy dla Hilarego Majkowskiego (1896-1946, publicysta i krytyk artystyczny, poeta, tłumacz utworów literackich, recenzent prasowy, autor licznych artykułów z dziedziny sztuki oraz kilku książek), a także dla Muzeum Miasta Grodziska Wielkopolskiego (drzeworyt z 1957 r.).

Twórczość Czesława Borowczyka, tego znakomitego grafika, rysownika i ilustratora obejmuje także projekty znaczków pocztowych, chociaż jest mniej znanym w tej dziedzinie twórczości.

W latach pięćdziesiątych nawiązał współpracę z Pocztą Polską, projektując walory filatelistyczne kilku emisji. Grafika znaczka pocztowego, z całą swoją specyfiką, była zapewne nowym doświadczeniem dla artysty skupionego w swej twórczości na rysunku i grafice ilustracyjnej. Niemniej jednak dojrzałemu artystycznie twórcy udało się osiągnąć równowagę między ciasnymi ramami znaczka, a swobodą twórczą. Pierwszą jego pracą był zrealizowany projekt zn. nr 625 o nominale 95 groszy z serii wprowadzonej do obiegu w dniu 17 maja 1955 r. z okazji "Mistrzostw Europy w Boksie" (il. 5.). ⁽¹⁾ Wśród projektowanych przez Czesława Borowczyka znaczków przeważająca większość skłania się ku tematom związanym z przyrodą. W dniu 22 grudnia 1954 r. ukazała się przepiękna seria czterech znaczków nr 705 - 708 "Zwierzęta pod ochroną": żubrzyca z cielęciem, łoś, kozica i bóbr, wydanych w wersji ząbkowanej i ciętej (il. 6.). ⁽²⁾

il. 5. Zn. nr 625 z serii "Mistrzostwa Europy w boksie.

Cechą tych czterech, powstałych w technice akwarelowej miniaturowych przedstawień, jest ich malarskość z zachowaniem dbałości o detal. Taki efekt osiągnął twórca dzięki mistrzowskiemu operowaniu światłem i właściwemu doborowi akcentów barwnych.

il. 6. Zn. nr 705 - 708 "Zwierzęta pod ochroną".

Z okazji dziesiątej rocznicy podpisania układu polsko-radzieckiego o przyjaźni i wzajemnej pomocy między Polską i ZSRR, w dniu 21 kwietnia 1955 r. wprowadzono do obiegu pocztowego cztery znaczki, nr 724-727 (il. 7 i 8.). ⁽³⁾ Dwa z nich - nr 726 i 727 - różniące się barwami, zaprojektował Czesław Borowczyk, pokazując na nich rzeźbę Aliny Szapocznikow (1926-1976) z Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie.

il. 7. Zn. nr 726-727 z czteroznaczkowej serii.

W swojej ostatniej pracy związanej z projektowaniem znaczków pocztowych, wrócił artysta do umiłowanej tematyki przyrodniczej tworząc odznaczającą się dużą urodą serię ośmiu znaczków (nr. 913 - 920) pod tytułem "Grzyby polskie" (il. 9.). Emisja ukazała się 8 maja 1959 r. i jest pierwszym w dziejach filatelistyki polskiej wydaniem znaczków trójkątnych. ⁽⁴⁾

il. 8. Próby zn. nr 726 - 727.

Specyfika pracy, której wymaga ta najmniejsza forma graficzna, jaką jest znaczek pocztowy, zdaje się doskonale korespondować z temperamentem twórczym Czesława Borowczyka. Ten wytrawny rysownik i akwarelista potrafił w granicach oszczędnego znaku zamknąć bogate treści.

il. 9. Piękne "Polskie grzyby".

(1) Dz. P. i T. z 1953 r., nr 14, poz. 126. ... Powrót <

(2) Dz. P. i T. z 1955 r., nr 2, poz. 2.... Powrót <

(3) Dz. P. i T. z 1955 r., nr 4, poz. 26.... Powrót <

(4) Dz. Ł. z 1960 r., nr 2, poz. 7.... Powrót <

Bogdan MICHALAK

... Powrót <<<