SZACHY W FILATELISTYCE

Na styku dwóch płaszczyzn fascynacji człowieka: filatelistyki i szachów, znajduje się filatelistyka, której tematem stają się szachy. Temat "szachy w filatelistyce" polega na gromadzeniu walorów filatelistycznych zawierających motywy szachowe. Zainteresowani gromadzą znaczki pocztowe, koperty FDC (il. 1.), całości, stemple okolicznościowe i inne. Pierwszy znaczek z figurą koni­ka szachowego wydano w Bułgarii w 1947 r. w serii 5 znaczków emito­wanych z okazji Igrzysk Bałkań­skich (il. 2.). Nakład tej serii wynosił 172.000. W latach 1947 - 1959 ukazało się 27 znacz­ków z motywem szachowym. W kolejnych latach wystąpiło nasilenie emisji. W bieżącym roku minęło pięćdziesiąt lat od ukazania się w Polsce pierwszych walorów o tematyce szachowej. 9 lutego 1956 roku Poczta Polska wprowadziła do obiegu dwa znaczki z okazji I Szachowych Mistrzostw Świata Głuchych o nominałach 40 i 60 gr, wykonane rotograwiurą w PWPW.⁽²⁾

il. 1. Koperta pierwszego dnia obiegu zn. nr 774-775.

il. 2. Zn. nr 608 (Mi E-KOst)

Rysunek zn. nr 774 o nominale 40 gr wykonany w barwie czerwonobrązowej przedstawia dwie dłonie złożone w tak zwany "mig" (il. 3a.). "Mig" składa się z dwóch symetrycznie odwróconych układów dłoni. Na znaczku przedstawiono pierwszy układ - początek gry. Spoza dłoni wyłania się figura szachowa - "wieża". Rysunek zn. nr 775 o nominale 60 gr wykonany w barwie stalowoniebieskiej przedstawia dwie dłonie symetrycznie odwrócone w stosunku do rysunku na pierwszym znaczku, co oznacza koniec gry w szachy (il. 3b). W głębi figura szachowa - "koń". Wzdłuż krawędzi pionowych i górnej poziomej obu znaczków umieszczono napis: I SZACHOWE MISTRZOSTWA ŚWIATA GŁUCHYCH WARSZAWA LUTY 1956 ROKU. Wymiary znaczków 25,5 x 31,25 wraz z marginesami, a rysunku 21,2 x 26,2 mm. Projektował Czesław Kaczmarczyk (1899-1971). Datownik okolicznościowy stosował w dniach 9-23 lutego 1956 r. UPT Zakopane 1 (il. 4.).⁽³⁾ Znaczki są ząbkowane grzebieniowo 12¾ (il. 3a.) lub 12½ : 12¾ (il. 3b.).

il. 3. a,b. Zn nr 774 - 775

il. 4. Datownik okolicznościowy stosowany w UPT Zakopane

Warto dodać, że w publikacji 400 lat Poczty Polskiej, War­szawa 1958, tablica nr 4 zawiera omawiane znaczki w formie ciętych i niegumowanych nowodruków wykonanych rotograwiurą w kolorze czarnym.

il. 5. Zn. nr 2144 i 2145 wydane z okazji X Międzynarodowego Festiwalu Szachowego

15 lipca 1974 r. Poczta Polska wprowadziła do obiegu dwa znaczki z okazji X Międzynarodowego Festiwalu Szachowego im. PKWN w Lublinie (il. 5.),⁽⁴⁾ projektu Włodzimierza Heidricha. Wymiar znaczków 31,25 x 43 mm.

Zn. nr 2144 - o nominale 1,00 zł - stanowi reprodukcję strony tytułowej poematu Jana Kochanowskiego (1530-1584) "Szachy". Zn. nr 2145 - o nominale 1,50 zł - przedstawia reprodukcję sztychu Daniela Chodowieckiego (1726-1801) "Edukacja" z II połowy XVIII w.

Wprowadzenie znaczków do obiegu ogłoszono pismem okólnym z dnia 22.06.1974 r.

Emisje znaczków pocztowych o tematyce szachowej zostały znacznie poprzedzone przez kasowniki pocztowe. Najstarszy stempel pocztowy o tej tematyce pochodzi z 1923 roku, reklamujący zakłady Barstendoef w Niemczech, które produkowały m.in. szachownice. Pierwszy datownik okolicznościowy promujący Międzynarodowy Turniej Szachowy (25 VI - 14 VII 1927), stosowała Poczta Węgierska w Kecskemet w 1927 r. Poczta Polska natomiast pierwszy stempel o tej tematyce stosowała 16 sierpnia 1935 r. (il. 6.) z okazji VI Olimpiady Szachowej (16-31 VIII 1935) zorganizowanej podczas XII Kongresu FIDE (Międzynarodowa Federacja Szachowa).⁽⁵⁾

il. 6. Stempel Poczty Polskiej w kolorze czerwonym i napisem: Wszechświatowa Olimpiada Szachowa, Kongres FIDE 16-31 VIII 35 z datą 16.VIII.1935 r. Warszawa 1

W olimpiadzie wzięło udział 20 ekip z udziałem najlepszych szachistów świata. Zwyciężyła drużyna Stanów Zjednoczonych, drugie miejsce zajęli Szwedzi, na trzecim miejscu - Polska w składzie: Nąjdorf, Tartakower, Frydman, Makarczyk i Friedmann.

Kolejny stempel okolicznościowy o tematyce szachowej stosowany był w Polsce podczas okupacji. W dniach 24-31 stycznia 1943 r. odbyły się w Radomiu I Mistrzostwa Szachowe Generalnej Guberni (il. 7.) Zwycięzcą został Efim Bogolubow, Rosjanin, który od 1926 r. przebywał na stałe w Niemczech. W owym czasie pracował w urzędzie generalnego gubernatora w Krakowie. Kasownik w kolorze czarnym z napisem: SCHACHMEISTERSCHAFT GENERALGOUVERNEMENTS 24-31 43 RADOM.

il. 7. Stempel Szachowych Mistrzostw GG 1943 r.

il. 8. Stempel stosowany w UPT w dn. 24-26.02.1956 r.

Z okazji mistrzostw Świata Głuchych, wprowadzono do użytku 9.02.1956 r. w UPT Warszawa 1 stempel, jak na il. 1, a na czas trwania Międzynarodowego Kongresu Głuchych Szachistów, tj. 24-26.02.1956 r. wprowadzono do użytku w UPT Warszawa stempel, jak na il. 8.⁽⁶⁾

il. 9. Stempel okolicznościwy na wycinku FDC.

Wraz z wprowadzeniem do obiegu zn. nr 2144 - 2145, wprowadzono w UPT Lublin 1 stempel, jak na il. 9.⁽⁷⁾

(1) Autor artykułu jest prezesem Kaliskiego Okręgowego Związku Szachowego, sędzią klasy państwowej, jednocześnie filatelistą.... Powrót <

(2) DZ. Ł. z 1956 r., Nr 5, poz. 32.... Powrót <

(3) Myślicki A., KPSO, zesz. 3, nr 56004.... Powrót <

(4) Dz. Ł. z 1974r. nr 12, poz. 98.... Powrót <

(5) Myślicki A.: KPSO, zesz. 1, nr 35015.... Powrót <

(6) Myślicki A.: KPSO, zesz. 3, odpowiednio nr 56003 i 56006.... Powrót <

(7) Myślicki A.: KPSO, zesz. 11, nr 74084.... Powrót <

Ryszard PYCH⁽¹⁾

... Powrót <<<