W trakcie zbierania materiałów do pisanego uzupełnienia „Podręcznika specjalizowanego …”, natknęliśmy się na całość, która wzbudziła ciekawość ze względu na dzielony połówkowy znaczek (il. 1.).
il. 1. Zakwestionowana całość.
Od razu nasunęły się wątpliwości, co do jej autentyczności, bowiem z tamtego okresu trudno znaleźć prywatną korespondencję z dzielonym znaczkiem z faktycznego obiegu pocztowego.
Postanowiliśmy sprawdzić czy słuszne są nasze podejrzenia.
Adres (at).
Badanie rozpoczęliśmy od sprawy zdawałoby się najprostszej, czyli ustalenia autentyczności adresata. Tu niestety wojna zrobiła swoje i jak poinformował nas Pan Michał Węcel z Muzeum miejskiego w Sosnowcu, brak jest książek adresowych czy meldunkowych z tamtego okresu. Wiadomo tylko, że ulica o tej nazwie istniała i nie wiemy, w jaki sposób sprawdzić, czy niejaki Goldberg mieszkał pod wskazanym adresem. Drugim elementem adresu jest miejscowość adresata - Sosnowice(1).
Otóż, nazwę Sosnowice zawdzięczano zarządowi Warszawsko-Wiedeńskiej Drogi Żelaznej, która w 1859 r. zbudowała od niej odnogę z dworcem kolejowym Sosnowice Warszawskie, zaś nazwę Sosnowice ustanowiła przy okazji uruchomienia tej stacji. Zaraz też zaczęły się spory, która nazwa jest właściwsza Sosnowiec czy Sosnowice. Rada Miejska zaangażowała w rozstrzygnięcie tej kwestii Polską Akademię Umiejętności, która w 1918 r. orzekła, że obie nazwy są uzasadnione. 1 sierpnia 1918 r. Rada Miejska opowiedziała się za nazwą Sosnowiec. To, że od owego dnia miasto ustaliło swą nazwę nic w sprawie nie wnosi, ponieważ nadal na korespondencjach – z przyzwyczajenia nadawców - można spotkać nazwę Sosnowice (przesyłki takie są do wglądu w wymienionym muzeum).
Odcisk datownika urzędu pocztowego nadawczego
il. 2. Stempel urzędu pocztowego Bendzin z wyróżnikiem „a”, którym ostemplowano całość.
Na stemplu widnieje nazwa urzędu pocztowego BENDZIN, co nie oznacza, że tak nazywało się wówczas miasto(2). Nazwa ta nie jest rusycyzmem, ponieważ w oficjalnych rosyjsko-języcznych dokumentach, jak np. plany architektoniczne, spisy urzędów pocztowych Królestwa Polskiego, itp. pisano ją po rosyjsku fon. Biendin, a w wydawnictwach polskich wydawanych w Królestwie Polskim końcem XIX i początkiem XX w. – BĘDZIN (pierwszy raz ta nazwa figuruje w dokumentach z roku 1522). Należy przyjąć, że ktoś z urzędników zamawiając tą pieczęć, podał fonetyczne brzmienie nazwy miasta. Dla ciekawości można podać, że znane są (od 1295 r.) z dokumentów takie nazwy tego miasta, jak: Bandzin, Bendzyn, Barzyn, Bendzinek, Będzyń, Bandzyn, Bandzien, Bądzyń, Banden, Bandin, Bandzień, Bandzey, Bondin, Bądzin.(3)
il. 3. Jeden z przykładów antydatowania wydania przedrukowego nr fi 15IIc z nadrukiem GGW anilinowym. W tym przypadku ostemplowano całość datownikiem z datą 5.12.18, a ostemplowany znaczek znany jest z obiegu dopiero po 15 stycznia 1919 roku (podświetlenie daty wykonano komputerowo).
Datownik z napisem BENDZIN i wyróżnikiem „a” jest znany ekspertom, bowiem wielokrotnie był nadużywany do stemplowania przesyłek o wątpliwej autentyczności, jak również do ich antydatowania (il. 3.). Znany także z nadużyć do tworzenia atrakcyjnych całości pocztowych na szkodę filatelistów. Do dziś nie wiemy, od kiedy rozpoczęto i od kiedy zaprzestano używać w urzędzie pocztowym Będzina stempli z nazwą BENDZIN, a dokumentów pocztowych w tej sprawie, jak zwykle brak.
Stempel odbiorczy (nadejścia)
Brak jest stempla odbiorczego, który w tym przypadku nie był wymagany. Dla przypomnienia przedstawiamy reskrypt w tej materii(4) (pisownia oryginalna):
No. 30357/1303/II
Stemplowanie przesyłek listowych w pocztowych urzędach oddawczych.
1. Stemplem nadejścia (stempel kalendarzowy urzędu oddawczego) należy obowiązkowo zaopatrzyć następujące przesyłki listowe:
a) przeznaczone do doręczenia przesyłki ekspresowe,
b) adresowane „poste restante”,
c) mylnie skierowane (przeznaczone do innych urzędów),
d) nadeszłe z nieuzasadnionem opóźnieniem,
e) adresowane do portjerów hotelowych, do zakładów publicznych (szpitali, uczelni itp.) w celu przechowania aż do odbioru przez adresata.
2. Jest rzeczą obojętną, czy przesyłka, podlegająca obowiązkowemu ostemplowania w urzędzie oddawczym, jest przesyłką zwykłą lub poleconą. Stempel nadejścia należy wycisnąć na listach po stronie odwrotnej, zaś na kartach pocztowych – po stronie tytułowej.
3. Nieunieważnione w urzędzie nadawczym marki opłaty należy unieważnić w urzędzie oddawczym:
a) na drukach i gazetach: stemplem nadejścia,
b) na innych przesyłkach listowych: przekreśleniem na krzyż.
Warszawa, dnia 4 listopada 1919 r.
Wielkość opłaty.
Zgodnie z obowiązującą wówczas taryfą pocztową, opłata za taką przesyłkę wynosiła 3 marki za list zwykły do 20 g lub 5 marek za taki sam list o wadze >20-250 g.(5) Zatem, opłata 10 marek (połowa znaczka), jest niewspółmierna do rodzaju przesyłki.
Znaczek pocztowy opłaty
Znaczkami, które wówczas były w obiegu są zn. nr: 14-60(6) (odpowiednio, fi 85-134). Znaczek z tym rysunkiem (il. 4.) i tym nominałem wprowadzono do obiegu dopiero 11 sierpnia 1921 r. (Dz. Urz. Min. P. i T. z 1921 r., nr 39).
il. 4. Siewca - zn. nr. 63 forma I
Znaczek naklejony na kopercie (il. 5.), to zn. nr 61 FI (fi 127I), a nie z II formy, bo ta ukazała się w obiegu dopiero w sierpniu 1922 r. !!! (Dz. Urz. z 1922 r., nr 44).
il. 5. Wizualne porównanie zn. nr 63: a) forma II (25x21 mm*), b) z koperty (wys. 22 mm), c) forma I (25,6x21 mm*). *Wymiary znaczków w zależności od m.in. użytego papieru, mogą się nieznacznie różnić.
Reasumując, na podstawie przeprowadzonego badania możemy stwierdzić jednoznacznie, że:
- z przyczyn obiektywnych jest niemożliwością ustalenie adresata,
- stempel urzędu pocztowego w Będzinie z wyróżnikiem „a”, znany jest ekspertom z nadużyć,
- przesyłka pocztowa jest o 50-70% nadpłacona,
- znaczek formy I, który został naklejony i ostemplowany na kopercie nie był jeszcze w obiegu w dniu wskazanym na datowniku – 21.05.1921 – i to zarówno w jego formie I, jak i w II.
Zatem, wniosek może być jeden: jest to całość fałszywa.
(1) W „Spisie miejscowości Królestwa Polskiego” z 1902 r., jak również w F. Sulimierski (red.) „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i …”, Warszawa, 1880, nazwa brzmi Sosnowiec. ... Powrót <
(2) W „Spisie”, o którym mowa w przypisie 1, widnieje nazwa Będzin.... Powrót <
(3) Błaszczyk Wł.: Będzin przez wieki, PTTK Będzin, Poznań 1982.... Powrót <
(4) Dz. Urz. Min. P. i T. z 1919 r., nr 16, poz 9.... Powrót <
(5) Zbierski M.: Polskie Taryfy Pocztowe 1918-1939, Mars-Graf, Poznań 2003.... Powrót <
(6) Numeracja wg: Kielbasa-Schoeni A., Fołta St.: Podręcznik specjalizowany polskich znaczków pocztowych 1918-2005 (w brudnopisie).... Powrót <